Μια βίαιη ηφαιστειακή έκρηξη που απαθανατίζεται σε μεσαιωνικό ποίημα, μπορεί να επιτάχυνε τη μετάβαση της Ισλανδίας από τον παγανισμό στον χριστιανισμό

Μια νέα μελέτη αναζητά τα ίχνη ενός καταστροφικού ηφαιστειακού γεγονότος σε ένα ποίημα που γράφτηκε γύρω στο 961 μ.α.χ.χ.

Γράφει η Brigit Katz

Μέσα σε διάστημα 100 χρόνων από την εγκατάσταση των Βίκινγκ και των Κελτών στην Ισλανδία, στα τέλη του ένατου αιώνα, ένα καταστροφικό ηφαιστειακό γεγονός επέφερε την καταστροφή στο νησί. Μετά από μια σπάνιου τύπου έκρηξη, που είναι γνωστή ως πλημμύρα λάβας, το ηφαίστειο της Ισλανδίας Eldgjá εκτόξευσε λάβα σε απόσταση 7,7 τετραγωνικών μιλίων, δημιουργώντας πυκνά σύννεφα θειικών αερίων. Οι επιπτώσεις της έκρηξης - μια διαρκής καταχνιά, ξηρασίες, σκληροί χειμώνες - έγιναν αισθητές από τη βόρεια Ευρώπη μέχρι τη βόρεια Κίνα.

Για αρκετό καιρό οι ειδικοί ήταν αβέβαιοι για το πότε ακριβώς προκλήθηκε αυτό το καταστροφικό γεγονός, αλλά όπως αναφέρει ο Chase Purdy της σελίδας Quartz, μια νέα μελέτη έχει εντοπίσει μια ημερομηνία για το Eldgjá. Η έρευνα, που διεξήγαγε ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και δημοσιεύθηκε στις 19 Μαρτίου 2018 στο επιστημονικό έντυπο Climactic Change, διερεύνησε επίσης πως η συγκεκριμένη έκρηξη μπορεί να έχει οδηγήσει σε μια δραματική μετατόπιση της θρησκευτικής κουλτούρας της Ισλανδίας, οδηγώντας το νησί από τον παγανισμό στον χριστιανισμό.

Για να χρονολογήσουν το ηφαιστειακό συμβάν, οι ερευνητές ανέλυσαν αρχεία πυρήνων πάγου από τη Γροιλανδία. Όπως εξηγεί η Sarah Laskow του Atlas Obscura, οι πυρήνες πάγου έδιδαν σαφείς αποδείξεις τόσο για το Eldgjá, όσο και για την έκρηξη του ηφαιστείου Changbaishan (γνωστό και ως Mount Paektu και το ηφαίστειο Tianchi) στην Ασία, το οποίο είναι γνωστό ότι συνέβη γύρω στο 946 μ.α.χ.χ. Η ομάδα εξέτασε επίσης δεδομένα δακτυλίων δέντρων από ολόκληρο το Βόρειο Ημισφαίριο, που έδειξαν ότι ένα από τα δροσερά καλοκαίρια των τελευταίων 1500 ετών παρουσιάστηκε το 940 μ.α.χ.χ. πιθανώς επειδή μεγάλες ποσότητες θείου «έπνιγαν» την ατμόσφαιρα.

Με βάση τα πιο πάνω στοιχεία η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Eldgjá ξεκίνησε την άνοιξη του 939 και συνέχισε τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 940, σύμφωνα με δελτίο Τύπου του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. 

Έπειτα η ομάδα συμβουλεύτηκε τα μεσαιωνικά κείμενα από το 939 και το 940 που φαίνεται να καταγράφουν τις επιπτώσεις της ηφαιστειακής έκρηξης. Καταγραφές που γράφτηκαν στην Ιρλανδία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Κίνα και την Αίγυπτο περιγράφουν παράξενα και καταστροφικά ατμοσφαιρικά φαινόμενα: ένα αιματόχρωμο και εξασθενημένο Ήλιο, εξαιρετικά σκληρούς χειμώνες, σοβαρές ξηρασίες την άνοιξη και το καλοκαίρι, καταστολή της ροής του ποταμού Νείλου. Οι κλιματολογικές ανωμαλίες έφεραν κύμα επιθέσεων από ακρίδες, θανάτους ζώων, κρίσεις επιβίωσης και τεράστια ανθρώπινη θνησιμότητα.

Καμία πρωτογενής καταγραφή από την Ισλανδία, τη χώρα που πλήγηκε περισσότερο από το Eldgjá, δεν επιβιώνει σήμερα. Αλλά οι συντάκτες της μελέτης πιστεύουν ότι ένα μεσαιωνικό ποίημα που γράφτηκε περίπου 20 χρόνια μετά την έκρηξη, αναφέρει την καταστροφή από το Eldgjá και μαρτυρεί τη βαθιά του επίδραση στην ισλανδική κοινωνία.

Το Voluspá, ένα ποίημα που γράφτηκε περίπου το 961 μ.α.χ.χ., μιλά για την απόρριψη των παγανιστικών θεοτήτων από την Ισλανδία και την υιοθέτηση του ενός χριστιανικού θεού. «Το ποίημα περιγράφει πως ο σεβαστός παγανιστικός θεός Οντίν ανασταίνει μια προφήτισσα από τους νεκρούς, η οποία προβλέπει το τέλος του παγανιστικού πανθέου και τον ερχομό ενός νέου θεού, μετά από μια σειρά οιωνών, ένας εκ των οποίων είναι η εκτροφή ενός τερατώδους λύκου που θα καταπιεί τον Ήλιο».

Μια μετάφραση του ποιήματος στην αγγλική γλώσσα αναφέρει τα εξής: [The wolf] is filled with the life-blood of doomed men, reddens the powers’ dwellings with ruddy gore. [T]he sun-beams turn black the following summers, weather all woeful: do you know yet, or what? The sun starts to turn black, land sinks into sea; the bright stars scatter from the sky. Steam spurts up with what nourishes life, flame flies high against heaven itself.

Αυτή η περιγραφή των περίεργων ατμοσφαιρικών φαινομένων - ένας σκοτεινός ουρανός, παράξενος καιρός, κύματα ατμού - «υποδηλώνουν ηφαιστειακές εκδηλώσεις», γράφουν οι συντάκτες της μελέτης. Το Voluspá περιλαμβάνει και άλλες εντυπώσεις από την έκρηξη του Eldgjá. Ένα απόσπασμα, για παράδειγμα, περιγράφει τις «σταγόνες δηλητηρίου» που ρέουν μέσα από τις στέγες, κάτι που μπορεί να είναι μια αναφορά στην όξινη βροχή που σχετίζεται με τα ηφαιστειακά πετρώματα.

Όπως σημειώνεται στη μελέτη, η εξάπλωση του χριστιανισμού στην Ισλανδία ήταν μια σταδιακή διαδικασία που έλαβε χώρα καθ' όλη τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 10ου αιώνα. Αλλά με βάση την καταγραφή του Voluspa για ένα ηφαιστειακό γεγονός που γονάτισε τον παγανισμό, οι ερευνητές δηλώνουν ότι η τρομακτική έκρηξη του Eldgjá μπορεί να είχε ωθήσει τον πληθυσμό της Ισλανδίας προς μια νέα, μονοθεϊστική θρησκεία.

Πηγή κειμένου: Smithsonian Magazine 

Πηγή φωτογραφίας: Quartz