Είναι οι θρήσκοι άνθρωποι πραγματικά λιγότερο έξυπνοι, κατά μέσο όρο, από τους άθεους;

Γράφει η Emma Young της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας

Φυσικά υπάρχουν παραδείγματα εξαιρετικά ευφυών ατόμων με ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Όμως διάφορες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι, κατά μέσο όρο, η πίστη στον θεό σχετίζεται με χαμηλότερες βαθμολογίες στις δοκιμασίες IQ. «Είναι καθιερωμένο ότι η θρησκεία συσχετίζεται αντίστροφα με τη νοημοσύνη» σημειώνουν οι Richard Daws και Adam Hampshire του Imperial College του Λονδίνου, σε εργασία τους που δημοσιεύτηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2017 στο επιστημονικό έντυπο Frontiers in Psychology, η οποία επιδιώκει να διερευνήσει το γιατί.

Είναι ένα ζήτημα που επείγει κάπως - το ποσοστό των ανθρώπων με θρησκευτική πίστη αυξάνεται: μέχρι το 2050, αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, οι άνθρωποι που λένε ότι δεν είναι θρησκευόμενοι θα αποτελέσουν μόνο το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού. Με βάση τη σχέση ανάμεσα στο χαμηλό IQ και τη θρησκευτικότητα, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μια πορεία όπου θα γίνει συλλογικά λιγότερο έξυπνη.

Μια εισήγηση είναι ότι οι θρησκευόμενοι ίσως να τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη διαίσθηση. Έτσι, αντί να έχουν μειωμένη γενική νοημοσύνη, μπορεί να είναι συγκριτικά ελλιπείς μόνο σε εργασίες στις οποίες η διαίσθηση και η λογική έρχονται σε σύγκρουση - και αυτό μπορεί να εξηγεί τα χαμηλότερα συνολικά αποτελέσματα των δοκιμών IQ.

Για να το διερευνήσουν αυτό, οι Daws και Hampshire ζήτησαν από περισσότερους των 63,000 ανθρώπων στο διαδίκτυο να ολοκληρώσουν μια εξέταση διάρκειας μισής ώρας αποτελούμενη από 12 γνωστικά καθήκοντα, σχεδιασμένα να μετρήσουν τον προγραμματισμό (planning), τον συλλογισμό (reasoning), την προσοχή (attention) και την εργασιακή μνήμη (working memory). Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης εάν ήταν θρήσκοι, αγνωστικιστές ή άθεοι.

Όπως είχε προβλεφθεί οι αθεϊστές είχαν καλύτερη συνολική απόδοση από τους θρήσκους συμμετέχοντες, ακόμη και μετά τον έλεγχο των δημογραφικών παραγόντων, όπως η ηλικία και η εκπαίδευση. Οι αγνωστικιστές τείνουν να βρίσκονται ανάμεσα στους άθεους και τους πιστούς σε όλα τα καθήκοντα. Στην πραγματικότητα, η δύναμη της θρησκευτικής πεποίθησης συσχετίζεται με τις αδύναμες γνωστικές επιδόσεις. Ωστόσο, παρόλο που οι θρήσκοι απέδωσαν χειρότερα συνολικά στα καθήκοντα που απαιτούσαν λογική, στην εργασιακή μνήμη οι διαφορές ήταν πολύ μικρές.

Επίσης, ορισμένα από τα καθήκοντα συλλογισμού, όπως μια εξαιρετικά δύσκολη έκδοση του Stroop Task, γνωστό ως "colour-word remapping", σχεδιάστηκαν για να επιφέρουν τη μέγιστη σύγκρουση μεταξύ μιας διαισθητικής και μιας λογικής αντίδρασης, αναδεικνύοντας και τις μεγαλύτερες διαφορές των ομάδων σε αυτά τα καθήκοντα, κάτι που συνάδει με την ιδέα ότι οι θρησκευόμενοι άνθρωποι βασίζονται περισσότερο στη διαίσθησή τους. Αντιθέτως, για ένα σύνθετο καθήκον παραγωγικού συλλογισμού (deductive reasoning), για τον οποίο δεν υπήρχαν προφανώς διαισθητικές απαντήσεις, υπήρχε πολύ λιγότερη διαφορά ανάμεσα στις ομάδες.

Οι Daws και Hampshire κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Αυτά τα ευρήματα προσφέρουν στοιχεία που υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η επίδραση της θρησκείας σχετίζεται με τη σύγκρουση [μεταξύ λογικής και διαίσθησης] σε αντίθεση με τη συλλογιστική ικανότητα ή τη γενικότερη νοημοσύνη».

Αν, όπως υποδεικνύει αυτή η εργασία, η θρησκευτική πίστη προδιαθέτει τους ανθρώπους να βασίζονται περισσότερο στη διαίσθηση στη λήψη αποφάσεων - και όσο ισχυρότερη είναι η πίστη τους, τόσο πιο έντονη είναι η επίπτωση - πόσο επηρεάζει αυτό την πραγματική επιτυχία στον πραγματικό κόσμο; Προς το παρόν δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία. Αλλά θεωρητικά, ίσως η γνωστική κατάρτιση θα μπορούσε να επιτρέψει στους θρησκευόμενους να διατηρήσουν τις πεποιθήσεις τους, χωρίς να στηρίζονται τόσο πολύ στη διαίσθηση, όταν αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τη λογική, στην καθημερινή λήψη αποφάσεων.

- Are religious people really less smart, on average, than atheists?

- The negative relationship between reasoning and religiosity is underpinned by a bias for intuitive responses specifically when intuition and logic are in conflict